Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών
Polycystic Ovarian Syndrome, PCOS
Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών χαρακτηρίζεται από χρόνια υπερανδρογονική ανωορρηξία, δηλαδή ακανόνιστη ωορρηξία έως και παντελή έλλειψη αυτής, λόγω αυξημένων ανδρογόνων που παράγονται και κυκλοφορούν στον οργανισμό αυτών των γυναικών. Συναντάται στο 20-30% των σημερινών γυναικών και σε ορισμένες από αυτές μπορεί να έχει και κληρονομικό χαρακτήρα. Η διάγνωσή του στηρίζεται στην κλινική εικόνα καθώς και σε υπερηχογραφικά και εργαστηριακά ευρήματα.
Το πρώτο σύμπτωμα που θα κινητοποιήσει τη γυναίκα είναι η ακανόνιστη έμμηνος ρύση ή η απουσία της. Οι ανωμαλίες αυτές του κύκλου συνήθως ξεκινούν κατά την περίοδο της εμμηναρχής. Υπερβολική τριχοφυΐα και ακμή συναντώνται σε ένα 70% των περιπτώσεων. Το 50% των γυναικών αυτών είναι παχύσαρκες. Πολύ συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας, λόγω ακανόνιστης ωορρηξίας. Κατάθλιψη και έντονες μεταβολές της διάθεσης είναι επίσης συχνές. Το PCOS έχει πολλούς τρόπους έκφρασης, συνεπώς η κάθε γυναίκα μπορεί να έχει διαφορετικούς συνδυασμούς συμπτωμάτων κι άλλο βαθμό έντασής τους.
Υπερηχογραφικά οι ωοθήκες εμφανίζονται μεγαλύτερες σε μέγεθος του φυσιολογικού και με πολλά μικρά κυστάκια στην περιφέρειά τους.
Εργαστηριακά επιβάλλεται να γίνει ένας ορμονολογικός έλεγχος, μιας και το PCOS αντιπροσωπεύει το τελικό στάδιο ενός «φαύλου κύκλου» ενδοκρινολογικών γεγονότων. Αυξημένα επίπεδα LH ωχρινοποιητικής ορμόνης, οιστρογόνων και τεστοστερόνης παράλληλα με χαμηλά επίπεδα FSH θηλακιοτρόπου και προγεστερόνης οδηγούν στην έκφραση του συνδρόμου. Η τεστοστερόνη παράγεται κυρίως από τα επινεφρίδια και σε μικρότερο βαθμό από τις ωοθήκες, στο PCOS όμως η ωοθήκη αποτελεί την κύρια περιοχή παραγωγής ανδρογόνων και τα επινεφρίδια έχουν δευτερεύοντα ρόλο.
Επιπλέον, ενώ η τεστοστερόνη φυσιολογικά βρίσκεται στην αιματική κυκλοφορία, στο μεγαλύτερο μέρος της σταθερά συνδεδεμένη με μία ορμόνη την SHBG, στο PCOS τα επίπεδα της SHBG είναι συχνά μειωμένα με αποτέλεσμα να κυκλοφορεί περισσότερη ελεύθερη τεστοστερόνη στον οργανισμό και γι’ αυτόν τον λόγο εμφανίζεται υπερβολική τριχοφυΐα. Είναι πιθανό να εμπλέκεται και η ινσουλίνη, η οποία παράγεται από το πάγκρεας και ρυθμίζει τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα.
Παράγοντες, πέραν της κληρονομικότητας, που παίζουν ρόλο στην εκδήλωση του συνδρόμου, είναι η διατροφή, ο τρόπος ζωής, το κάπνισμα, το στρες καθώς και η έκθεση σε διάφορες ουσίες στο περιβάλλον.
Γυναίκες με PCOS έχει βρεθεί ότι εμφανίζουν αντίσταση στην ινσουλίνη, δηλαδή οι ιστοί του σώματος αντιστέκονται στη δράση αυτής της ορμόνης, με αποτέλεσμα το σώμα να παράγει περισσότερη ινσουλίνη. Φαίνεται ότι αυτές οι υψηλές συγκεντρώσεις ινσουλίνης επηρεάζουν τις ωοθήκες κάνοντάς τες να δυσλειτουργούν. Οι έρευνες συνεχίζονται, ώστε να διαλευκανθεί η παθοφυσιολογία του συνδρόμου.
Παράγοντες, πέραν της κληρονομικότητας, που παίζουν ρόλο στην εκδήλωση του συνδρόμου, είναι η διατροφή, ο τρόπος ζωής, το κάπνισμα, το στρες καθώς και η έκθεση σε διάφορες ουσίες στο περιβάλλον.
Οι κύστεις, που στην πραγματικότητα είναι άτρητα ωοθυλάκια, δεν απαιτούν χειρουργική αφαίρεση και δεν προκαλούν καρκίνο. Όμως οι ορμονικές διαταραχές στις γυναίκες με PCOS μπορεί να προκαλέσουν μακροπρόθεσμες επιπλοκές.
- Η χρόνια και ανεξέλεγκτη έκθεση της μήτρας σε οιστρογόνα (γυναίκες με έντονα άτακτες περιόδους, λιγότερες από τέσσερις τον χρόνο) μπορεί να οδηγήσει σε υπερπλασία ενδομητρίου και τελικώς κακοήθεια. Ο κίνδυνος φυσικά μειώνεται σημαντικά με την κατάλληλη θεραπεία.
- 30% των παχύσαρκων γυναικών με PCOS οι οποίες παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη έχουν αυξημένη πιθανότητα να εκδηλώσουν διαβήτη μέχρι την ηλικία των 40 ετών.
- Γυναίκες με αντίσταση στην ινσουλίνη ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις.
- Σε περίπτωση εγκυμοσύνης παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο για αυτόματη αποβολή.
Η αντιμετώπιση του συνδρόμου είναι σχεδόν αποκλειστικά φαρμακευτική. Ουσιαστικά, όλες οι γυναίκες με PCOS θεραπεύονται αποτελεσματικά με χρήση αντισυλληπτικών δισκίων, τα οποία μειώνουν την έκκριση των ορμονών LH και FSH καθώς και την ωοθηκική παραγωγή ανδρογόνων, αυξάνουν την ηπατική παραγωγή της SHBG και προλαμβάνουν τα δευτερογενή αποτελέσματα της ανεξέλεγκτης έκθεσης σε οιστρογόνα.
Σε ασθενείς μη κατάλληλες για αγωγή με αντισυλληπτικά δισκία, μπορεί να χορηγηθεί προγεστερόνη κυκλικά. Σε γυναίκες που επιθυμούν εγκυμοσύνη έχουμε πολλές θεραπείες στη διάθεσή μας, με πιο κλασική απ’ όλες την κιτρική κλομιφαίνη, η οποία πετυχαίνει ωορρηξία στο 80% των γυναικών.
Σε υπερβολική τριχοφυΐα χορηγούμε σπειρονολακτόνη, ουσία με αντι-ανδρογόνο δράση, και τέλος υπό κλινική έρευνα βρίσκεται η χορήγηση μετφορμίνης, φάρμακο κατά του διαβήτη, για να βελτιώσει το μεταβολικό προφίλ αυτών των γυναικών.
Όπως και σε πολλές άλλες καταστάσεις, η απώλεια βάρους, η ισορροπημένη διατροφή και η τακτική άσκηση παίζουν καθοριστικό ρόλο για την έκβαση προς το καλύτερο του συνδρόμου.
Χειρουργική θεραπεία εφαρμόζεται σπάνια στις μέρες μας, με λαπαροσκοπική ηλεκτροκαυτηρίαση (τρύπημα) των ωοθηκών, ώστε να διακοπεί ο κύκλος του συνδρόμου, μειώνοντας προσωρινά τα επίπεδα των ανδρογόνων. Αποκατάσταση φυσιολογικών ωορρηκτικών κύκλων παρατηρείται στο 80% των περιπτώσεων και η σύλληψη είναι δυνατή στο 60-65% αυτών.
